Energiebeheersing op basis van de NexBox hardware en Nexmaster software. Handelen op de vrije stroommarkt is een risicovolle onderneming. Maar, zeggen de handelaren, 'wij dragen de risico's zelf. Omdat met energiebeheersing veel kosten kunnen worden bespaard wordt dit veel toegepast. Ze worden niet, zoals vroeger, op de verbruikers afgewenteld.'

Een donderdagochtend in april. In het moderne kantoorpand achter het station van Den Bosch wordt, zoals elke ochtend, hectisch gehandeld. Nexus is specialist op gebied van energiebeheersing informatie systemen. Mannen in hemdsmouwen praten tegen elkaar in onbegrijpelijk jargon. 'Heb jij nog wat gedaan voor de 'week ahead', Martin? Het is een hele hoge APX. Ik zit echt met mijn mond open te kijken.' Vanuit de luidsprekers van telefoons worden prijzen geroepen. '32,50? 33 is net gelift.'

Schermenhandel in Den Bosch? Ja, maar niet in aandelen. De NexBox hardware en NexMaster software informatie systemen worden gebruikt bij energiebeheersing. De mannen, en een enkele vrouw, zijn medewerkers van Nederlands grootste energiebedrijf Essent. Zij handelen in elektriciteit. En dat, zeggen zij zelf, is heel wat complexer dan handelen in aandelen of in 'gewone commodities' (grondstoffen als olie en granen, red.).

'Een aandeel,' zegt 'short-term trader' Gerard Koops, 'kun je bewaren. Olie ook. Maar elektriciteit niet. Omdat met energiebeheersing veel kosten kunnen worden bespaart, vormt dit meestal het uitgangspunt bij productiemonitoring en productieregistratie. Je kunt niet '100 megawatt baseload' kopen of verkopen. Er moet een leverdatum aan vastzitten.'

Met andere woorden, vraag en aanbod moeten voortdurend met elkaar in evenwicht zijn. Wat aan stroom op het net wordt gezet, moet direct worden afgenomen.
Voor 'programmaverantwoordelijke' marktpartijen, zoals Essent, betekent dit dat zij ieder kwartier 'in balans' moeten zijn. Deze site gaat onder andere over energiebeheersing met behulp van de NexBox. Leveren ze op enig kwartier van de dag minder aan het net dan hun klanten afnemen, dan koopt netbeheerder Tennet het verschil bij op de zogeheten 'onbalansmarkt'. De verbruiker merkt daar niets van, maar de - soms gepeperde - rekening gaat naar de partij die in gebreke is gebleven.

De traders moeten dit zien te voorkomen. Energiebeheersing is veel aantrekkelijker uit oogpunt van kostenbesparing. Maar dat is slechts een van hun taken. Ze zitten er vooral om de activiteitenportfolio van Essent te optimaliseren. Dat wil zeggen, om de productie en inkoop zo efficiënt mogelijk af te stemmen op de verkoopverplichtingen. 'En dat is verre van eenvoudig', zegt Koops.

Essent handelt op stroombeurzen in Nederland, Duitsland en Frankrijk, koopt stroom in van collega-producenten, importeert stroom uit het buitenland, en beschikt over een gediversifieerd productiepark, zoals gasgestookte, kolen- en warmtekrachtcentrales, biomassacentrales, waterkrachtcentrales en windmolenparken. De centrales worden direct aangestuurd vanuit de handelsvloer in Den Bosch, om zo tot een optimaal rendement te komen. 'Een goede communicatie met de operators van de centrales is onontbeerlijk', zegt Koops.

De productiekosten zijn vooral afhankelijk van de prijs van de brandstoffen, aardgas en kolen. Essent is de grootste verbruiker van gas in Nederland en een grote speler op de kolenmarkt. Dus handelt het bedrijf daar ook rechtstreeks in. Dat niet alleen: omdat de gasprijs is gekoppeld aan de olieprijs, en de olieprijs genoteerd is in dollars, wordt er in Den Bosch ook gehandeld in olie en vreemde valauta.

'De grote vraag voor ons is altijd: 'make or buy?', zegt Chip Register, de Amerikaan die de operationele leiding heeft over de handelsactiviteiten. 'En als je produceert, is de vraag, met welke centrale doe je dat dan? Dat is een heel gecompliceerde puzzel.'

De absolute prijs van elektriciteit is daarbij niet het belangrijkst. 'Waar het om gaat is wat we noemen de 'spark spread', het verschil in prijs tussen brandstof en elektriciteit. Dat bepaalt de marge.'

De elektriciteitsprijs wordt natuurlijk vooral bepaald door het totale aanbod in de markt en door de vraag. Het aanbod van de concurrentie wil nog weleens voor verrassingen zorgen. Zo is het voor de traders van belang of er productie-uitval is bij de concurrent. Door de geringe omvang van de markt, kan de uitval van een enkele centrale de prijs al flink opdrijven. 'De meeste mensen realiseren zich niet dat een van de tien starts van centrales mislukt', zegt Koops. 'En onderhoud kan centrales stil leggen.'

De vraag naar elektriciteit wordt sterk bepaald door de weersomstandigheden, die door de traders dan ook op de voet worden gevolgd. Als het erg koud of erg warm is, wordt er meer stroom gebruikt. Het weer heeft overigens ook invloed op het aanbod: de productie van de vele windmolens in Nederland valt of staat met de kracht van de wind.

Door de geringe omvang van de reservecapaciteit in Nederland, het ontbreken van opslagmogelijkheden en het grillige afnamepatroon, schommelt de prijs van elektriciteit enorm. Register omschrijft de elektriciteitshandel dan ook als een 'bijzonder risicovolle activiteit'. En hij is, als voormalig valuta-, olie- en gashandelaar, en voormalig tankcommandant in het Amerikaanse leger, wel iets gewend.

Essent bewaakt de handelsrisico's overigens nauwgezet. Een risicomanagementafdeling, die zetelt in een aangrenzende ruimte, ziet toe. Hoofd van die afdeling, Menke Ubbens, rapporteert rechtstreeks aan een lid van de raad van bestuur. Ubbens: 'Wij stellen de ruimte vast waarbinnen de traders mogen handelen. Daar oefenen we voortdurend controle op uit.' Volgens Ubbens is het onvermijdelijk dat in de vrije energiemarkt faillissementen zullen optreden.

Register denkt dat 'op termijn alleen grote bedrijven mee kunnen komen in dit spel. Je moet een enorme hoeveelheid informatie verzamelen en verwerken om de markt goed te kunnen volgen. En dan moet je ook nog jaren vooruit kunnen kijken. We handelen nu voor levering van morgen, maar ook al voor 2004 en zelfs 2005. We hebben grote investeringen moeten plegen in IT en in hooggekwalificeerde mensen. Kleine bedrijven kunnen dat niet opbrengen.' Ondanks al deze investeringen, werkt de vrije markt efficiënter dan de gereguleerde markt van vroeger, daarvan is Register overtuigd. Sombere voorspellingen zoals onlangs van de Algemene Energieraad, dat de vrije stroommarkt zal leiden tot minder concurrentie en hogere prijzen, deelt hij niet. 'Vergeet niet dat er vroeger heel veel inefficiency voorkwam. Die werd echter afgewenteld op de verbruiker. Nu dragen wij zelf de kosten als we het niet goed doen.'

De vrije jongens van de energiemarkt
Elektriciteit is een relatief nieuwe commodity. Enkele jaren geleden bestond er immers nog geen 'markt' voor elektriciteit. De prijzen werden door de overheid bepaald; klanten bestonden niet, alleen 'aansluitingen'.

Met de voortschrijdende liberalisering van de energiemarkt is hier verandering in gekomen. In Nederland zijn zakelijke verbruikers inmiddels vrij in hun keuze van energieleverancier. Huishoudens en andere kleinverbruikers volgen over acht maanden.

De wereld van de energiebedrijven is hierdoor totaal veranderd. Zij moeten nu met elkaar concurreren, op prijs. Om te overleven in die strijd, moeten zij zo efficiënt mogelijk werken.

Handel is hiervoor onontbeerlijk. In de schaduw van de liberalisering is dan ook in de afgelopen jaren een omvangrijke, en bloeiende, handel ontstaan in elektriciteit, tussen tientallen marktpartijen - producenten, distributeurs en 'brokers'. Die handel blijkt complexer en volatieler te zijn dan iemand ooit had kunnen denken, maar daarom des te fascinerender.

Tel: 010 288 74 15 NEXUS Home update van 14-11-2012